Chủ tịch Hội Khoa học Đất Việt Nam Vũ Năng Dũng đã trao đổi với Báo Nông nghiệp Việt Nam (Nông nghiệp Việt Nam) về thực trạng đất nông nghiệp đáng báo động ở Việt Nam.
Danh mục bài viết
Tại sao nói rằng đất nông nghiệp của Việt Nam đang đối mặt với một tình trạng đáng báo động?
Tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp của Việt Nam đã tăng gấp đôi kể từ năm 1980. Hiện cả nước có khoảng 11,6 triệu ha đất canh tác nhưng nếu biết đầu tư, ứng dụng khoa học công nghệ thì diện tích đất canh tác trong vài năm tới sẽ không tăng, kể cả ở những khu vực như khu vực Đồng bằng sông Cửu Long hay Tây Nguyên. Hơn nữa, đất canh tác có thể bị thu hẹp do sản xuất công nghiệp hoặc phát triển đô thị.
Tôi muốn nhấn mạnh rằng đất canh tác của Việt Nam đang đối mặt với tình trạng đáng báo động vì một số lý do. Thứ nhất, việc quản lý đất đai hiện tại của quốc gia vẫn dựa trên các công cụ hành chính không đảm bảo đất canh tác được sử dụng và bảo tồn hợp lý.
Ví dụ, theo Luật Đất đai, đất sản xuất nông nghiệp được phân thành đất nông nghiệp và đất lâm nghiệp, trong khi hai loại đất này đòi hỏi đầu tư khác nhau và có vai trò khác nhau. Các Bộ Nông nghiệp và Môi trường là cơ quan của Chính phủ chịu trách nhiệm quản lý đất đai, nhưng trong nhiều thập kỷ, cả hai đều không nghiên cứu mối liên hệ giữa đất và cây trồng.
Thứ hai, phần lớn đất sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam đang bị thoái hóa theo nhiều cách khác nhau, như xói mòn, vô sinh hoặc giảm / mất các vi sinh vật trong đất. Lạm dụng máy móc và phân bón hóa học làm cho đất không giữ được / thoát nước và cây trồng không lấy được nước từ đất. Kết quả là nhiều cây ăn quả không thể sống được và dễ bị dịch bệnh.
Khi chất hữu cơ trong đất giảm, năng suất của đất cũng giảm theo. Tình trạng thoái hóa đất thể hiện rõ ở khu vực trung du miền núi phía Bắc, khu vực Tây Nguyên và đồng bằng sông Cửu Long.
Những nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng đất nông nghiệp bị thoái hóa
Trong các yếu tố gây thoái hóa đất là việc sử dụng quá nhiều phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Việc sử dụng quá mức gây hại cho đất và tài nguyên nước. Tại các khu vực ở Tây Nguyên, việc lạm dụng phân bón hóa học thậm chí còn dẫn đến ô nhiễm nguồn nước mặt.
Tôi cho rằng việc quản lý sử dụng vật tư nông nghiệp đầu vào không đúng cách đã để lại những tác động tiêu cực đến đất hơn là biến đổi khí hậu.
Biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng nặng nề đến một khu vực cụ thể nhưng việc lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật có thể hủy hoại hàng loạt đất canh tác. Các tác động của biến đổi khí hậu như hạn hán hoặc xâm nhập mặn đã xảy ra vào các mùa hoặc năm cụ thể, nhưng việc lạm dụng phân bón hóa học xảy ra liên tục hàng ngày.
Điều gì sẽ xảy ra nếu chất lượng đất tiếp tục suy giảm?
Đây là một vấn đề nghiêm trọng vì đất không lành mạnh dẫn đến cây trồng không tốt và sau đó là con người không khỏe mạnh. Do đất bạc màu, nhiều loại bệnh liên quan đến rễ cây phát triển mạnh.
Trong đất khỏe mạnh, các vi sinh vật tốt và xấu như vi khuẩn và nấm sống cân bằng với nhau. Khi đất bạc màu, vi sinh vật tốt ít đi và cây dễ bị bệnh do vi sinh vật xấu gây ra. Những căn bệnh này được phát triển ngầm, gây khó khăn cho chúng ta trong việc phát hiện và giải quyết.
Nếu không chăm sóc đất canh tác thích hợp, chất lượng đất và dịch bệnh sẽ xấu đi và cần nhiều nguồn lực hơn để giải quyết vấn đề này. Hơn nữa, các sản phẩm canh tác cũng sẽ bị ảnh hưởng do chất lượng đất bị giảm sút và có thể trở nên không an toàn cho người sử dụng.
Làm thế nào chúng ta có thể giải quyết các thực trạng đất nông nghiệp hiện tại?
Trước hết, cần xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai để quản lý tốt hơn. Thứ hai, cần có chiến lược bổ sung chất hữu cơ vào đất để cải thiện chất lượng của đất.
Thứ ba, các cơ quan chức năng nên tiến hành các nghiên cứu cơ bản về phân bón và sau đó khuyến cáo nông dân sử dụng các loại phân bón cụ thể trên từng loại đất, từng loại cây trồng cụ thể. Có một thực tế là Việt Nam sử dụng khoảng 11-11,5 triệu tấn phân bón hàng năm nhưng khoảng 10-20% lượng phân bón là không cần thiết.
Với các nghiên cứu khoa học, chúng ta có thể tiết kiệm phân bón và cải thiện chất lượng đất cũng như các sản phẩm canh tác. Đồng thời, chúng ta cần có kế hoạch với hướng đi cụ thể về loại cây trồng nào sẽ được trồng ở khu vực nào và sử dụng bao nhiêu đất cho một loại cây trồng cụ thể.
Bạn nghĩ sao về ý kiến cho rằng để áp dụng phương pháp canh tác hữu cơ, đất cần có thời gian nghỉ? Áp dụng canh tác hữu cơ là hợp lý và nó phải được thực hiện theo hai bước. Đầu tiên, cần xác định các vùng để sản xuất nông nghiệp hữu cơ. Đất ở những khu vực như vậy sẽ được cải thiện và kiểm soát trong một vài năm. Sau đó sẽ áp dụng tiêu chí sản xuất hữu cơ và thường xuyên mở rộng diện tích. Việc phục hồi sức khỏe cho đất canh tác cần có thời gian và không thể một sớm một chiều.