Nông nghiệp là một trong những ngành xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam, đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu chung của cả nước. Tuy nhiên, bên cạnh những nỗ lực và thành tựu đạt được, xuất khẩu nông sản cũng đang phải đối mặt với một số khó khăn, thách thức trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu. Vấn đề đặt ra là làm sao để gia tăng giá trị nông sản nước nhà.
Danh mục bài viết
Các hạn chế trong hoạt động sản xuất nông sản
Theo Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản, hoạt động chế biến nông sản của Việt Nam hiện nay còn nhiều hạn chế. Hầu hết các doanh nghiệp chế biến nông sản vẫn chưa chủ động được nguồn cung ứng nguyên liệu đảm bảo cả về số lượng và chất lượng.
Hơn nữa, mối liên kết giữa các khâu trong chuỗi giá trị sản xuất, chế biến và tiêu thụ của hầu hết các dòng sản phẩm phần lớn chưa thống nhất. Đặc biệt, năng lực chế biến của một số dòng sản phẩm còn khá yếu, chưa phát huy hết công suất chế biến, chưa đáp ứng nhu cầu, nhất là vào thời điểm cao điểm của vụ mùa.
Liên quan đến lĩnh vực này, ông Nguyễn Ngọc Thành Trung, Phó Chủ tịch Hiệp hội Đầu tư và Kinh doanh Việt Nam tại TP.HCM cho rằng, nông dân và doanh nghiệp Việt Nam chỉ tập trung vào số lượng. Họ chỉ đơn thuần sản xuất và xuất khẩu sản phẩm thô nên giá trị thương mại thấp. Ông dẫn chứng, chỉ với nguyên liệu là khoai lang, doanh nghiệp Hàn Quốc có thể chế biến thành 15 sản phẩm, thậm chí có nước uống khoai lang, trong khi doanh nghiệp Việt Nam chỉ biết chế biến khoai lang bằng cách luộc, nướng và sấy khô.
Ngoài ra, một số doanh nghiệp đã xuất khẩu nông sản ra thị trường nước ngoài cũng chia sẻ, rào cản lớn nhất hiện nay là kiểm dịch và an toàn thực phẩm.
Ngoài ra, một số doanh nghiệp đã xuất khẩu nông sản ra thị trường nước ngoài cũng chia sẻ, rào cản lớn nhất hiện nay là kiểm dịch và an toàn thực phẩm. Các sản phẩm tươi sống, đặc biệt là rau quả luôn phải đáp ứng những yêu cầu khắt khe nhất từ thị trường.
Không chỉ có rào cản về an toàn thực phẩm như chất cấm, kháng sinh, các thị trường nhập khẩu còn yêu cầu trong quá trình sản xuất, doanh nghiệp còn phải đáp ứng yêu cầu về tính xã hội, nhân văn, trách nhiệm bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
Đại diện một HTX ở quận 7, TP.HCM cho biết, HTX của ông từng đưa thanh long đi châu Âu và nhận thấy rào cản lớn nhất của nông dân là vốn. Người nông dân biết cách bán sản phẩm của họ nhưng họ không có đủ tiền để tuân theo các tiêu chuẩn. Có một số chương trình hỗ trợ cho vay nhưng nông dân rất khó để có được những khoản vay đó. Nhà nước cần tích cực giúp đỡ nông dân tiếp cận nguồn vốn. Ngoài ra, các cơ quan chức năng cần có cái nhìn tổng thể dài hạn để đánh giá thị trường và hỗ trợ nông dân phát triển sản xuất bền vững, lâu dài.
Những năm gần đây, “giải cứu nông sản” đã trở thành một cụm từ quen thuộc khi vào mùa thu hoạch, giá một số loại nông sản rớt thê thảm, thậm chí nông dân phải đổ bỏ vì không bán được. Điểm chung của hầu hết các loại nông sản là được trồng ồ ạt, không theo quy hoạch, không tìm hiểu kỹ thị trường tiêu thụ cũng như nhãn mác, xuất xứ, quy cách kỹ thuật tương ứng.
Thúc đẩy nuôi trồng nông sản sạch để tăng giá trị nông sản Việt Nam
Các chuyên gia cho rằng, để tình trạng đó không còn xảy ra, cần thực hiện tiêu chuẩn nông sản sạch để có nhiều cơ hội tiêu thụ, chế biến. Điều cần thiết là nâng cao nhận thức, hướng dẫn nông dân chăn nuôi sạch và cấp giấy chứng nhận, sau đó liên tục kiểm tra việc tuân thủ của họ cho đến khi nông dân tự giác và tự giác thực hiện các yêu cầu vì lợi ích của họ.
Các doanh nghiệp xuất khẩu cần đẩy mạnh đầu tư công nghệ hiện đại để chế biến chuyên sâu nhằm nâng cao giá trị cho sản phẩm, chủ động đáp ứng các quy định của thị trường nhập khẩu, đảm bảo tính bền vững cho xuất khẩu.
Bà Bùi Thanh Hương, Cục Bảo vệ thực vật cho biết, để đảm bảo an toàn cho sản phẩm, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã và đang yêu cầu các doanh nghiệp thực hiện sản xuất theo chuỗi và phải kiểm soát tốt việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình sản xuất. nông sản, từ người trồng trọt đến thương nhân và nhà xuất khẩu.
Cơ quan quản lý phải thông báo kịp thời cho các tỉnh và doanh nghiệp xuất khẩu các yêu cầu, quy định về an toàn thực phẩm của nước nhập khẩu. Đối với công tác quản lý thuốc bảo vệ thực vật, Bộ NN & PTNT cũng đã siết chặt việc đăng ký, sản xuất, kinh doanh, sử dụng thuốc và xây dựng mô hình truyền thông khuyến khích nông dân sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học cũng như khuyến khích thương nhân bán thuốc bảo vệ thực vật sinh học, hướng tới có khoảng 30% thuốc bảo vệ thực vật sinh học thân thiện với môi trường trong danh mục.
Việt Nam đã ký một số hiệp định thương mại tự do để mở rộng thị trường xuất khẩu. Sức hấp dẫn của các thị trường này cũng đồng nghĩa với việc Việt Nam phải đối mặt với sức ép cạnh tranh lớn từ Trung Quốc, Thái Lan và gần đây là Campuchia có sản phẩm xuất khẩu tương tự Việt Nam.
Hơn nữa, các sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam phải vượt qua các rào cản kỹ thuật, đặc biệt là về chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Để thành công ở mỗi thị trường, cần hiểu rõ đặc điểm riêng của thị trường đó, đặc biệt là khí hậu, quy mô thị trường, đặc điểm tiêu dùng và văn hóa; nâng cao chất lượng hàng hóa xuất khẩu đáp ứng tiêu chuẩn, tiêu chuẩn chất lượng của nước nhập khẩu.
EU và Hàn Quốc là những thị trường nổi bật với các quy định nghiêm ngặt về mức dư lượng tối đa (MRLs) đối với các sản phẩm nông thủy sản nhập khẩu. Từ ngày 1/1/2019, Hàn Quốc chính thức siết chặt danh mục thuốc bảo vệ thực vật đối với các sản phẩm nhập khẩu từ các nước, trong đó có Việt Nam. EU cũng đặt MRLs được sử dụng trong và trên các sản phẩm thực phẩm. Đối với rau quả tươi, việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về MRLs và ngăn ngừa ô nhiễm vi khuẩn là điều kiện tiên quyết nếu doanh nghiệp muốn vào thị trường EU. Vì vậy, doanh nghiệp cần kiểm tra với khách hàng về các quy định áp dụng đối với mặt hàng rau quả tươi xuất khẩu